Salman Ruždi "Deca ponoći"

Brdo je prevaljeno. Ruždi je, u većini slučajeva, prilično obiman po broju napisanih stranica, a Deca ponoći su sa svojih 776 strana krupan zalogaj za današnje vreme. Nakon jednogodišnjeg skupljanja prašine uz povremenu upotrebu knjige za podmetanja, pritiskanja i presovanja stvorio sam 10-tak dana slobodnog vremena za ponoćnu avanturu. I, kao i uvek (što se Ruždija tiče) bio sam silovito i brzo usisan u imaginarni mikro/makro kozmos Ruždijeve prebogate mašte.

Drugi njegov roman, prvi put objavljen 1981.godine, sa pravom je Bukerizovan do maksimuma (Buker za najbolji roman 1981 i dupli Najbolje od Bukera 1993. i 2008.). Pritom, jedini je indijski roman koji je ušao na na listu 100 najboljih romana na engleskom jeziku britanskog lista Tajms. Po mom mišljenju - potpuno zasluženo.

Nakon Grimusa (1975), debitantskog dela, koji je nagovestio kompleksnu upotrebu alegorije kao njegovog omiljenog stilskog sredstva, uz obilate uplive fantastike, sa Decom ponoći on zaokružuje i cementira temelje koje će ugrađivati u sve svoje buduće familijarne epske sage : usamljene crne ovce (sa neuobičajenim sposobnostima) kao glavni junaci unutar komplikovanih porodičnih odnosa, istorija Indije kao pozorište koje obezbeđuje alegorijsku podlogu za odigravanje strastvene dinamike glavnih likova i upotreba fantastike kao začina kojim se alegorije potpomažu i produbljuju.

Glavni lik je Salem Sinaj, neuobičajeno dete fascinantno velikog nosa, rođen u ponoć kada Indija dobija svoju nezavisnost. Na taj način, njegov privatni život postaje neraskidivom vezom povezan sa političkim životom Indije, a on sam doživotno obeležen teretom sopstvenog rođenja. Da stvari budu ukusnije Ruždi se pobrinuo formirajući koncept Dece ponoći koja su obdarena raznim neverovatnim parapsihološkim sposobnostima, a Salem, kao prvorođeno Dete ponoći najznačajnijom od svih - telepatijom. Pokušavajući da se izbori sa sopstvenim moralnim dilemama i razapet svojom moći koja utiče na stanje u državi, kao i obrnutim uticajem Indije na njegov privatni život, Salem od početnog dečijeg idealizma, kroz turbulentne godine sazrevanja, dolazi do stanja depresije, nihilizma i gubljenja skoro svih ideala. Na isti način kao i novoformirana država koja je svoju početnu euforiju nezavisnosti prokockala u igri sukobljenih političkih/privatnih interesa.

Ruždi je poznat po postepenom uvođenju glavnih likova u priču preko upoznavanja sa njihovom pred-porodičnom istorijom te je roman strukturalno podeljen na 3 dela: prvi govori o Salemovoj porodici pre njegovog rođenja sa dedom iz Kašmira kao glavnim nosiocem radnje, drugi prati Salemovo detinjstvo u Bombaju, a treći deo se bavi Salemovim odraslim životom, sve do smrti. Obimnost detalja, istorijskih podataka, kulturnih posebnosti i mitoloških asocijacija vas preplavljuje kao monsunska kiša.

Salman Ruždi zadivljuje svojom bogatom erudicijom, kao i sposobnošću kojom povezuje živ, pulsirajući osećaj uskomešanog svakodnevnog života sa istorijskom i kulturnom pozadinom. Upotreba fantastike unutar poznatih istorijskih i političkih okvira je klizav teren, ali ne i za Ruždija. Način na koji kombinuje realizam i fantaziju me neodoljivo podseća na Pekića, kao i neverovatna količina informacija iz skoro svih sfera ljudske istorije i kulture. Njegovi likovi su kompleksno formirani i toliko živi da počinjete da dišete njihov uzbudljivi život pun neočekivanih obrta, a sa druge strane upotreba politike, metafora, kao i kulturnog nasleđa stvara višeslojnost značenja. Kod Ruždija, ništa nije kao što na prvu loptu deluje, a manipulisanje sa istinitim istorijskim podacima, kao i realnim političkim ličnostima daje adekvatan balans fantazmagorijama koje često znaju da budu Ruždijevski duhovite - na granici između uličnog humora i intelektualnog cinizma.

Bombaj je (kao i u većini njegovih romana) jedan od glavnih likova knjige čiji opisi, pored ukazivanja na očiglednu Ruždijevu zaljubljenost/opčinjenost rodnim gradom, predstavljaju remek delo samo po sebi. Bogatstvo rečnika i rečenice koje kao ulice mapiraju sam grad uspevaju da uzbude sva čula. Vi ste tamo - udišete egzotične mirise, jedete kompleksne indijske poslastice i probijate se kroz šarenoliko indijsko društvo - razapeto između evropske/američke pop kulture i sopstvenih tradicija.

Ruždi se ne obazire na konvencionalne pristupe pisanju već podjednako snažno ispaljuje sve zalihe iz svog bogatog mentalnog arsenala: baveći se familijarnom dramom on skreće na avanturističke staze, komplikuje tkivo trilerskim zapletima i mitskim/fantastičnim ludilima i podjednako lako zaranja u pitanja pop kulture, egzistencijalizma, religije i politike sa namerom da produbi razmišljanje o pitanju nad pitanjima - pitanje o smislu našeg postojanja. Ukoliko ste raspoloženi za dalje salmanarenje najtoplije preporučujem sledeće 2 njegove knjige: Tlo pod njenim nogama(obavezno za sve zaljubljenike pop kulture, pogotovo muzike) i Mavrov poslednji uzdah. Danas, retki su ovako VELIKI pisci kao što je Salman Ruždi.